Alternaria: cichy sprawca alergii i nie tylko. Jak minimalizować ryzyko?

Termin „alternaria” z pewnością jest znane wielu osobom, które zmagają się z alergią oddechową. To grzyby mikroskopowe o silnych właściwościach uczulających.

Właśnie one – obok grzybów Cladosporium – stanowią jedną z głównych przyczyn alergii na pleśnie.

W tym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje o nich i wyjaśniamy, jak chronić się przed reakcją uczuleniową.

Spis treści

• Czym są alternaria?
• Gatunki grzybów alternaria
• Ochrona przed alternaria w domu – po pierwsze kontrola wilgotności
• Po drugie zapobieganie tworzeniu pożywek dla pleśni
• Po trzecie dbanie o prawidłową wentylację a alternaria
• Oczyszczacz powietrza jako wsparcie dla alergików

Czym są alternaria?

Alternaria preferuje środowisko ciepłe i wilgotne. Optymalna dla tych grzybów temperatura wynosi 22–28°C, ale potrafią przetrwać także w niskich temperaturach. Rozwijają się głównie na roślinach, glebie i wilgotnym drewnie.

Źródłami tych grzybów mogą być zatem:

• trzymane w domu owoce i warzywa, np. pomidory, jabłka, ziemniaki,
• opadłe liście,
• zboża,
• orzechy i nasiona,
• gleba roślin doniczkowych,
• drewniane elementy wyposażenia domowego (w przypadku zawilgocenia),
• kora drzew,
• rzadziej produkty spożywcze takie jak ser i pieczywo (częściej pojawiają się na nich inne gatunki pleśni).

Alternaria to rodzaj mikroskopowych grzybów workowych (nazywanych też strzępkowymi i pleśniowymi), zaliczanych do klasy Dothideomycetes. Obejmuje kilkaset różnych gatunków i występuje niemal wszędzie.

Szkodliwość dla alergików i nie tylko

Grzyby te mają silne właściwości uczulające, dlatego dla wielu osób kontakt z nimi skutkuje wystąpieniem reakcji alergicznych, takich jak:

• wodnisty katar,
• świąd i niedrożność nosa,
• męczący kaszel,
• zaczerwienienie, pieczenie i łzawienie spojówek oczu,
• uczucie ogólnego osłabienia,
• obniżenie odporności,
• atopowe zapalenie skóry,
• duszność.

Czy oznacza to, że grzyby alternaria są szkodliwe wyłącznie dla alergików?

Nie, ponieważ podobnie jak inne rodzaje grzybów strzępkowych wytwarzają mikotoksyny, a styczność z nimi sprzyja występowaniu:

• bólów głowy,
• osłabienia,
• zaburzeń koncentracji,
• kataru,
• w dłuższej perspektywie – chorobom nerek i wątroby.

Oznacza to, że skutecznej ochrony przed pleśnią potrzebują wszyscy, a w szczególności ludzie bardziej podatni na negatywny wpływ czynników zewnętrznych, a więc np. seniorzy, dzieci i osoby zmagające się z chorobami układu oddechowego.

Gatunki grzybów alternaria

Popularne gatunki alternaria występujące w Polsce to:

• Alternaria alternata (Alternaria tenuis) – jeden z najczęściej spotykanych gatunków, rozwija się w wierzchniej warstwie gleby oraz na roślinach, m.in. zbożach, papryce, cebuli.
• Alternaria solani – powoduje zarazę np. ziemniaka, papryki i pomidora. Atakuje zdrowe rośliny, powoduje uszkodzenia w postaci owalnych, wgłębnych plam.
• Alternaria brassicicola – atakuje rośliny kapustowate, rzepak i gorczycę. 
• Alternaria brassicae – to kolejny patogen roślin kapustnych, m.in. kapusty, kalafiora czy brokułów.
• Alternaria cucumerina – jest szkodliwa przede wszystkim dla roślin dyniowatych.

Czy tylko Alternaria alternata (Alternaria tenuis) powoduje alergię?

W alergologii najczęściej opisuje się alergizujące właściwości Alternaria alternata, ale nie oznacza to, że pozostałe gatunki nie powodują alergii. Także zawierają silne alergeny, jednak ich znaczenie kliniczne nie jest tak dobrze udokumentowane, jak w przypadku Alternaria tenuis. Oczywiście alergenami są też inne rodzaje grzybów pleśniowych, a szczególnie Cladosporium.

Ochrona przed alternaria w domu – po pierwsze kontrola wilgotności

Podobnie jak w przypadku innych alergii, najważniejsze jest unikanie kontaktu z alergenem. Oznacza to, że trzeba zadbać o to, aby w domu nie panowały optymalne warunki do rozwoju grzybów pleśniowych.

Jak już wspomnieliśmy, alternata preferują miejsca wilgotne, ciepłe i o niewielkim dopływie światła słonecznego. Z tego powodu zapobieganie ich rozwojowi obejmuje między innymi utrzymywanie w domu prawidłowej wilgotności powietrza.

Warto przypomnieć, że optymalny poziom nawilżenia mieści się w granicach 40-60%.

Wilgoć w domu może być spowodowana:

• słabą izolacją przeciwwilgociową fundamentów,
• usterką w sieci wodno-kanalizacyjnej,
• wadliwą wentylacją,
• nieszczelnością pokrycia dachowego,
• zatykaniem się rur służących do odprowadzania wody deszczowej.

Najprostszym sposobem na kontrolowanie wilgotności jest używanie higrometru, czyli wilgotnościomierza. Można go kupić za mniej niż 30 zł. W przypadku problemów z przewilżeniem warto zaopatrzyć się w dobry osuszacz powietrza.

Takie urządzenie odprowadza z powietrza wodę, co skutkuje obniżeniem jego wilgotności. Do użytku domowego najlepszy będzie osuszacz kondensacyjny wyposażony w higrostat oraz procentowy wskaźnik poziomu nawilżenia.

Po drugie zapobieganie tworzeniu pożywek dla pleśni

Alternaria atakują żywność, dlatego mogą rozwijać się na obecnych w domu owocach i warzywach oraz resztkach pożywienia. Aby temu zapobiec, należy przestrzegać zasad prawidłowego przechowywania pożywienia. Ważne zasady to:

• Nie kupować owoców i warzyw w zbyt dużych ilościach, żeby nie zdążyły popsuć się przed zjedzeniem. Najlepiej robić zapas na nie więcej jak 3 dni.
• Nie wszystkie owoce i warzywa mogą być bezpiecznie przechowywane poza lodówką. Chłodniejszych temperatur wymagają przede wszystkim te pokrojone, a także owoce jagodowe, warzywa liściaste i strączkowe oraz grzyby.
• Nigdy nie pozostawiać na wierzchu resztek jedzenia. 

Kolejne lubiane przez alternaria miejsce to rośliny doniczkowe. Alergicy powinni zatem:

• Nie przesadzać z ilością, żeby a zamiast tego skupić się na dobrym stanie roślin.
• Stosować dobrej jakości glebę.
• Unikać nadmiernego nawilżania.
• Dbać o prawidłową wentylację w pomieszczeniach, w których są rośliny.
• Uważnie obserwować i w razie dostrzeżenia pleśni szybko zastosować odpowiedni środek grzybobójczy.

Po trzecie dbanie o prawidłową wentylację a alternaria

Zadaniem wentylacji jest usuwanie z budynku zanieczyszczonego powietrza i dostarczanie do niego powietrza świeżego. Kiedy nie jest sprawna mogą pojawić się problemy z wilgotnością oraz zanieczyszczeniem powietrza, co oznacza wysokie ryzyko rozwoju pleśni.

Z tego powodu należy regularnie kontrolować stan wentylacji oraz czystość kanałów, które bez odpowiedniej higieny mogą stać się siedliskiem kurzu, grzybów i innych zanieczyszczeń.

Oczyszczacz powietrza jako wsparcie dla alergików

Źródła alternaria występują wewnątrz i na zewnątrz, dlatego może się zdarzyć, że zarodniki pleśni będą docierały do budynku np. przez otwarte okna. Na szczęście dobry oczyszczacz powietrza szybko je zatrzyma.

Dla alergików najlepszą propozycję stanowi urządzenie wyposażone w filtr HEPA, który wychwytuje wszystkie alergeny wziewne. Ważna jest też wysoka wydajność, która pozwoli na szybkie usuwanie zniszczeń, a tym samym skrócenie czasu kontaktu z nimi i obniżenie ryzyka wystąpienia reakcji uczuleniowych.

Źródła:

1. Piotr Rapiejko, Grzyby mikroskopowe (pleśniowe) jako źródło alergenów: Alternaria, Cladosporium, Aspergillus i Penicillium, mp.pl
2. Alternaria solani groźniejsza od siostry – A. alternata, topagrar.pl
3. Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg et all., Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, up.poznan.pl
4. Marianna Krajweska, Alternaria to mikroskopijne grzyby wywołujące alergię. Jak rozpoznać objawy?, apteline.pl